Làng mây tre đan Ngọc Động là một làng nghề truyền thống có lịch sử hàng trăm năm. Hiện nay hàng mây tre đan của Ngọc Động đang được xuất khẩu nhiều nơi trên thế giới như Mỹ, Nhật Bản, Hồng Kông, Pháp... Đặc biệt đây là nơi duy nhất trong cả nước có sản phẩm mây xiên khá nổi tiếng. Nghề mây tre đan truyền thống đã mang lại cho Ngọc Động bộ mặt mới.
Vào giữa những ngày hè oi ả, chúng tôi có dịp về thăm làng nghề mây tre đan Ngọc Động xã Hoàng Đông, Duy Tiên, Hà Nam . Điều đầu tiên mà chúng tôi đều cảm nhận được đó là không khí tấp nập của những người làm nghề thủ công mây tre đan. Chính nghề thủ công mây tre đan đã giúp cho mọi gia đình ở nơi đây xoá đói giảm nghèo. Nhiều gia đình cũng đã khấm khá và giâù có lên cũng nhờ từ cái nghề thủ công mỹ nghệ này.
Khi gặp những người thợ ở đây, chúng tôi thấy ai cũng hồ hởi và phấn khởi tự hào với nghề truyền thông của mình. Tiếp xúc với những thợ lành nghề cao tuổi chúng tôi được biết ngwời đem nghề về truyền trong làng là ông Binh Cổng. Trong thời gian đi lính, ông đã học được nghề và truyền dạy lại cho bà con Ngọc Động. Dưới bàn tay tài hoa và sự cần cù vốn có của người dân Ngọc Động, nghề mây tre đan đã tạo được tên tuổi với những sản phẩm hết sức tinh tế và hấp dẫn.Vinh dự nhất của làng là được làm một bộ bàn ghế Mây để kính tặng Bác Hồ. Bộ ghế mây ấy được kê ở nơi làm việc của Bác trong ngôi nhà sàn Phủ Chủ tịch. Bộ ghế Mây ấy đã trở thành di vật lịch sử thiêng liêng của đất nước.
Hồi đó, khi làm bộ ghế mây tặng Bác Hồ, những người giỏi thợ nhất trong làng được tập hợp gồm các cụ Nguyễn Văn Chuyền, Nguyễn Văn Nhiếp, Nguyễn Văn Mạ (phụ trách khâu đốt và uốn mây), Nguyễn Văn Bính và cụ Phạm Văn Uyển (phụ trách làm sơn). Còn cụ Nguyễn Văn Minh và cụ Nguyễn Thế Thực phụ trách khâu kéo sợi mây. Hiện nay hầu hết các nghệ nhân hồi đó đều đã khuất núi chỉ còn Cụ Bính, cụ Minh và cụ Thực. Theo lời các cụ, nguyên liệu để làm bộ phô tơi tặng Bác được chọn lựa rất công phu và kỹ càng. Mây phải là những cây có tuổi đời từ 10 đến 20 năm, thân có màu vàng óng. Các sợi mây được tước thủ công sau đó kéo qua, kéo lại cho thật bóng, thật dẻo. Gỗ phải là loại tốt nhất, bền và phải chống được mối mọt. Nhưng quan trọng nhất là khâu chọn sơn, phải là loại sơn ta - mủ lấy từ cây sơn ở Phú Thọ sau đó quấn ba ngày ba đêm để có màu đen bóng.
Cụ Bính và cụ Thực tâm sự: “Tuy vất vả nhưng ai cũng vui, mỗi người một chân một tay, một niềm đam mê và tất cả chung nhau ở tình cảm dành cho Bác Hồ. Nhưng vui nhất là sản phẩm do mình làm ra được Bác Hồ sử dụng nên ai cũng cố gắng hết mình” Khi bộ ghế mây được hoàn thành, những nghệ nhân lành nghề trong làng theo xe lửa mang lên biếu Bác. Năm 1957, khi Bác Hồ về ở tại nhà sàn, chiếc ghế được kê ở tầng 1 dành cho Người nghỉ ngơi. “Đó là niềm hạnh phúc không của riêng các nghệ nhân mà là của toàn bộ nhân dân Ngọc Động, chúng tôi vui vì sản phẩm do chúng tôi làm ra được phục vụ Bác Hồ. Thật là hạnh phúc và hãnh diện”. Năm 1990, kỷ niệm 100 năm ngày sinh nhật Bác, các nghệ nhân trong làng cùng một số người đã từng trực tiếp tham gia làm ghế năm xưa được vinh dự mời lên Hà Nội để sửa lại bộ bàn ghế ở nhà sàn của Bác.
Với truyền thống của cha ông, nghề mây tre đan luôn được kế thừa ở bước cao hơn và ngày nay đã trở thành nghề mây, giang phục vụ cho nhu cầu cả nước và xuất khẩu. Cho đến nay gần 100% số hộ trong xã làm nghề này. Sản phẩm chủ yếu ở làng Ngọc Động là hàng mây, giang, làm thêm đồ trang trí nội thất và đồ mỹ nghệ. Đặc biệt đây là nơi duy nhất trong cả nước có sản phẩm mây xiên khá nổi tiếng. Các sản phẩm như: Bát, đĩa, vali, thùng tròn, thùng bầu dục bộ ba, khay vuông, khay chữ nhật có cửa, âu trầu, lọ hoa được khách nước ngoài rất ưa chuộng.
Nếu như trước đây các nghệ nhân cao niên đã tạo tiếng vang cho làng nghề khi đan bộ ghế tặng Bác Hồ thì nay lớp trẻ trong làng lại tiếp tục tạo tiếng vang khi đưa sản phẩm mây tre đan truyền thống của quê hương đến với bạn bè quốc tế. Với sự kế thừa những tinh hoa do ông cha để lại cộng với sự sáng tạo vốn có của tuổi trẻ, lớp thanh niên kế cận đã tạo ra những sản phẩm với kiểu dáng mẫu mã khá độc đáo để phục vụ nhu cầu trong nước cũng như xuất khẩu ra nước ngoài. Doanh thu từ xuất khẩu năm 2008 đạt gần 20 tỉ đồng, chiếm 86,6% tổng doanh thu của làng.
Đến nay, hàng mây giang đan Ngọc Động xuất khẩu sang nhiều nơi trên thế giới như Nhật Bản, Mỹ, Hồng Kông, Đài Loan, Pháp... Có được điều đó là do sự biết tiếp thu kinh nghiệm ông cha để lại, sáng tạo và vận dụng vào cơ chế thị trường của nhiều thanh niên trẻ trong làng như anh Lê Tiến Dũng - Giám đốc công ty TNHH Dũng Nga, anh Nguyễn Xuân Mai - Giám Đốc công ty xuất khẩu mây tre đan Ngọc Động…
Nhờ có nghề truyền thống mây tre đan nên Ngọc Động đã có bộ mặt mới. Nhà cao tầng khang trang kiên cố ngày càng nhiều; điện, đường, trường, trạm được xây dựng ngày một khang trang. Chất lượng cuộc sống của người dân được nâng lên đáng kể. Nhiều năm qua, trong làng tỷ lệ học sinh đỗ vào các trường đại học, cao đẳng, THCN... ngày càng đông. Nhiều em sau khi ra trường đã về quê hương tiếp tục phát triển nghề truyền thống”.
Với truyền thống của mình, với sự cần cù và sáng tạo của người dân Ngọc Động, đặc biệt là lớp trẻ, hy vọng nghề thủ công mỹ nghệ mây tre giang ở quê hương này còn vươn xa hơn nữa./.
Theo ĐCSVN